Włodzimierz Puchalski

Przyrodnik, fotograf, pisarz, autor filmów przyrodniczych, w tym również o żubrach i Puszczy Białowieskiej.

  Urodził się 6 marca 1908 roku w Mostach Wielkich k. Lwowa, w rodzinie Władysława i Katarzyny z domu Sykora. Ojciec był zawodowym oficerem austriackim.

  Włodzimierz uczęszczał we Lwowie do XII Gimnazjum Państwowego, następnie do I Korpusu Kadetów. Po odbyciu dwuletniej praktyki rolnej, rozpoczął w 1933 roku studia rolnicze na Politechnice Lwowskiej. Absolutorium uzyskał w 1937 roku, a w 1939 – dyplom inżyniera agronoma. W tym czasie, pod okiem Witolda Romera, poznawał tajniki fotografii w międzywydziałowym laboratorium fotograficznym. Wspólnie robili filmy i opracowywali metody realizacji filmów przyrodniczych. Po odbyciu służby wojskowej w podchorążówce artylerii we Włodzimierzu Wołyńskim W. Puchalski w 1937 roku został asystentem Kazimierza Wodzickiego w Katedrze Anatomii i Fizjologii Zwierząt SGGW w Warszawie. Uczestniczył w dwóch wyprawach naukowych do Prus Wschodnich.

  W kampanii wrześniowej 1939 roku wziął udział jako porucznik artylerii. Walczył na Lubelszczyźnie i Wołyniu. Trafił do niewoli, z której udało mu się zbiec. W latach 1940-1944 pracował jako leśniczy w majątku Brzóza (pow. tarnobrzeski). Był dwukrotnie aresztowany przez Niemców za sabotaż w odstawianiu kontygentu drewna. Współpracował z partyzantką w Sandomierszczyźnie, musiał się ukrywać. Po wojnie osiadł na stałe w Krakowie.

  W końcu stycznia 1945 roku rozpoczął pracę jako asystent Katedry Ogólnej Hodowli Zwierząt na Wydziale Rolniczym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Z początkiem listopada tego samego roku został urzędnikiem w Państwowej Radzie Ochrony Przyrody w Krakowie, gdzie przepracował do końca czerwca 1946 roku. Później pracował jako reżyser i operator filmów przyrodniczych w przedsiębiorstwie „Film Polski”, którego zresztą był współorganizatorem. W początku kwietnia 1950 roku przedsiębiorstwo to zostało zlikwidowane. Kolejne miejsce pracy W. Puchalskiego – to Instytut Zootechniki Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Jako adiunkt zorganizował w Instytucie pracownię fotograficzną, fotografował zwierzęta domowe. W 1958 roku związał się z Wytwórnią Filmów Oświatowych w Łodzi, z którą współpracował do końca swego życia. Był reżyserem filmów przyrodniczych.

  Zainteresowanie przyrodnicze pojawiły się u W. Puchalskiego już w okresie dzieciństwa. Pasjonowała go przede wszystkim obserwacja ptaków wodnych. W 1921 roku zaczął stawiać pierwsze kroki w myślistwie, a dwa lata później pochłonęła go kolejna pasja – fotografia. W 1927 i 1931 roku pokazywał swoje prace fotograficzne na wystawach we Lwowie. Od 1933 roku zaczął zdobywać nagrody na wystawach o tematyce łowieckiej, które organizowała redakcja „Łowca Polskiego”. Pierwszą znaczącą nagrodę – Złoty Medal – zdobył na wystawie fotografii przyrodniczej, która towarzyszyła Międzynarodowej Wystawie Łowieckiej w Berlinie w 1937 roku.

  Równolegle z fotografią W. Puchalski rozwijał swoje zainteresowanie filmem. W 1934 roku nakręcił pierwszy film „Bezkrwawe łowy”. Już od 1937 roku był zapraszany na polowania rządowe do Białowieży i Dawidgródka, gdzie zajmował się fotografowaniem, a także realizacją filmów dokumentalno-łowieckich. Wówczas to powstał film „Polowanie w Białowieży”. W grudniu 1938 roku we Lwowie i w styczniu 1939 roku Warszawie zorganizowano pierwsze publiczne pokazy jego filmów przyrodniczych, które zostały bardzo pochlebnie ocenione przez krytykę i publiczność. Lwowski „Łowiec” (nr 3-4/1939) relacjonował entuzjastycznie: „Niemal wszystko, co się ukazywało na ekranie było dla widzów zupełną nowością. Na początek poszły obrazy z bajecznych łowów w Białowieży i Dawidgródku. Oklaskiwana była postać Pana Prezydenta Rzeczypospolitej, specjalne oklaski otrzymał obecny na sali Pan Generał Fabrycy za wspaniałego wilka, ubitego w Puszczy Białowieskiej. Egzotyczne wrażenia wywołały stada dzików pędzących przez ostępy dawidgródeckiej ordynacji ks. Karola Radziwiłła, niemniejsze dla wytrawnych nawet myśliwych stanowił umykający łoś. Korowód sań tak charakterystycznych dla Polesia przypomniał niejednemu obrazy arcymistrza tych widoków Juliana Fałata.”

  Po wojnie W. Puchalski zrealizował ponad 60 filmów. Współpracował ze swymi uczniami: Ryszardem Wyrzykowskim i Januszem Czeczem. Wszystkie jego filmy powstawały w niezwykle trudnych warunkach terenowych. Twórca miał jednak cierpliwość i tężyznę fizyczną, by podołać zadaniom, które przed sobą postawił. Nigdy nie fotografował zwierząt na uwięzi, niechętnie też odwiedzał z kamerą ogrody zoologiczne, chyba że były w nich stworzone warunki zbliżone do naturalnych.

  W. Puchalski wielokrotnie gościł w Białowieży i Puszczy Białowieskiej. Po wojnie przyjechał tutaj ze swoją ekipą filmową już w lutym 1947 roku. Zrealizował wtedy film o tematyce łowiecko-przyrodniczej pt. „Zima w Puszczy Białowieskiej”. Zdjęcia kręcono w nadleśnictwach Leśna i Browsk, na łąkach nad rzeką Hwoźną oraz w rezerwacie żubrów. Operatorem był kpt. Henryk Miszewski, asystentami Wiesław Tomaszkiewicz i Zbigniew Bochenek. Ekipie towarzyszyli też myśliwi: członek Rady Naczelnej PZŁ – Karol Humiński, wiceprezes RN PZŁ – Janusz Regulski i przewodniczący Komitetu Wykonawczego RN PZŁ – Zbigniew Kowalski.

  Po raz drugi W. Puchalski odwiedził Białowieżę w lipcu 1949 roku. W skład jego ekipy realizacyjnej wchodzili wówczas: Izabela Puchalska i Tadeusz Chrzanowski (asystenci filmowi) oraz Janusz Czecz (asystent operatora). Ta sama ekipa, acz w nieco zmniejszonym składzie (W. Puchalski i J. Czecz), odwiedziła Białowieżę jeszcze w listopadzie 1949 roku.

  W połowie sierpnia 1952 roku W. Puchalski gościł w Białowieży z żoną Izabelą, tym razem jako pracownik naukowy Instytutu Zoologii w Krakowie. Ponownie widziano Puchalskiego w Białowieży w październiku 1956 roku. Towarzyszył mu operator Janusz Czecz. Celem jednodniowego wypadu było nakręcenie zdjęć do filmu oświatowego.

  W kwietniu 1958 roku W. Puchalski gościł w Białowieży razem z drugą żoną Alaną i redaktorem krakowskiego „Dziennika Polskiego” Zbigniewem Turkiem. W sierpniu następnego roku reżyser wpadł do Białowieży sam i spędził w niej tylko jeden dzień.

  Bogaty w pobyty reżysera okazał się rok 1961. W lutym, marcu, kwietniu, maju, wrześniu i październiku wykonywał on w Białowieży zdjęcia ze swoją ekipą z Wytwórni Filmów Oświatowych w Łodzi. Część nakręconego materiału została wykorzystana w filmie przyrodniczym „Zwierzęta naszych lasów” (1963). Z pozostałego materiału, łącznie ze scenami dokręconymi w 1963 roku, reżyser zmontował dwa barwne, krótkometrażowe filmy przyrodnicze: „Puszcza Białowieska” i „Żubry”, które weszły do rozpowszechniania w 1964 roku. Pierwszy film jest pełniejszy, obejmuje całość zróżnicowanej przyrody Puszczy Białowieskiej, natomiast drugi jest filmem węższym, tematycznie obejmującym monografię „króla puszczy”. Oba te filmy cieszyły się równą popularnością u widzów. Wielokrotnie były pokazywane w Białowieży na specjalnych pokazach, w tym organizowanych przez kilka lat w sezonie letnim (poczynając od 1978 roku) dla turystów i wycieczkowiczów przez Biuro Obsługi Ruchu Turystycznego PTTK w Białowieży. Seanse odbywały się w miejscowym kinie „Żubr”. We wrześniu 1977 roku TVP pokazała film „Żubry” w telewizyjnym cyklu „Tajemniczy świat przyrody”. Prowadzący program Maciej Łukowski przeprowadził rozmowę w studiu z samym twórcą. Film „Puszcza Białowieska” był nagradzany na festiwalach filmowych: otrzymał Srebrnego Lajkonika – nagrodę NZK za najlepszy film dla młodzieży na IV Ogólnopolskim Festiwalu Filmów Krótkometrażowych w Krakowie w 1964 roku, I nagrodę na IV Kongresie Filmów Turystycznych w Warszawie w 1965 roku oraz Dyplom Honorowy na XVIII Kongresie Międzynarodowego Stowarzyszenia Filmu Naukowego w Atenach (Grecja).

  W maju 1965 roku Towarzystwo Przyjaciół Białowieży zorganizowało spotkanie W. Puchalskiego z miłośnikami jego twórczości. Przywiezione przez reżysera filmy obejrzało na pokazach ponad 500 osób.

  W. Puchalski odwiedził Białowieżę jeszcze w sierpniu 1969 roku, później w listopadzie tego samego roku – tym razem w towarzystwie filmowca z NRD – Siegfrieda Haralda Lange oraz w lipcu i sierpniu 1978 roku.

  W czasie pobytu w Białowieży W. Puchalski zawierał znajomości i przyjaźnie z mieszkańcami. Zaprzyjaźnił się m.in. z Włodzimierzem Pirożnikowem – kierownikiem Ośrodka Hodowli Żubrów Białowieskiego Parku Narodowego, którego poznał w 1963 roku przy okazji realizacji filmu. W. Pirożnikow często gościł reżysera u siebie, w osadzie Zwierzyniec. Ścisłe kontakty nawiązał W. Puchalski również z Filimonem Waszkiewiczem – ostatnim bartnikiem białowieskim. Poznali się oni jeszcze w 1937 roku, kiedy W. Puchalski przyjeżdżał do Białowieży fotografować uczestników polowań reprezentacyjnych. F. Waszkiewicz wprowadził reżysera w tajniki bartniczego rzemiosła, ofiarował mu też różne przedmioty używane dawniej w gospodarstwie domowym (m.in. stupę i radno). Twórca sportretował go przy pracy w Puszczy, a także w jego przydomowej pasiece na Tropince, jednak jak na razie tych zdjęć nie udało się odnaleźć. Reżyser poznał dobrze również jednego z pierwszych wytwórców pamiątek białowieskich – rzeźbiarza Aleksandra Gigola. Pojawia się on zresztą w pierwszych scenach filmu „Żubry” – przed obiektywem kamery prezentuje wykonaną przez siebie figurkę żubra.

 W. Puchalski współpracował z wieloma czasopismami krajowymi i zagranicznymi, które chętnie zamieszczały wykonane przez niego fotografie. Brał też udział w wystawach fotograficznych, zbiorowych i indywidualnych – zarówno w kraju, jak i za granicą.

  Osobną dziedziną twórczości W. Puchalskiego były bogato ilustrowane wspomnienia, a następnie wspaniałe albumy przyrodnicze, które często wznawiano; wychodziły one również za granicą. W niektórych z nich, jak np. „Rok w puszczy” (1960), czy „Puszcza” (1975) znajdujemy zdjęcia wykonane w Puszczy Białowieskiej.

  W. Puchalski publikował także artykuły naukowe i popularnonaukowe.

  W Krakowie mieszkał we własnej willi na Sarnim Uroczysku. W 1960 roku nabył w Morusach (pow. białostocki) starą chałupę, do której zaglądał każdego roku.

Za swoją twórczość i wkład w ochronę przyrody był odznaczony Krzyżem Kawalerskim i Komandorskim Polonia Restituta, Złotym Krzyżem Zasługi oraz szeregiem odznak i dyplomów. Otrzymał też Nagrodę Państwową II stopnia.

  W Puchalski zmarł nagle, na serce, 19 stycznia 1979 roku, podczas wyprawy na wyspę King George w południowych Szetlandach (Antarktyda). Tam też został pochowany. W następnym roku jego żona wystawiła na mogile nagrobek wykonany przez rzeźbiarza Bronisława Chromego.

  W 1980 roku Wydział Kultury i sztuki miasta Łodzi ufundował nagrodę im. W. Puchalskiego w dziedzinie fotografii. W Łodzi odbywa się także co dwa lata (od 1985 roku) Międzynarodowy Festiwal Filmów Przyrodniczych im. W. Puchalskiego.

  W 1982 roku Janusz Czecz poświęcił W. Puchalskiemu film biograficzny, natomiast w 1996 roku Bożena i Jan Walencikowie nakręcili dla TVP film dokumentalny pt. „Puchalszczyzna” (był on pokazywany także w Białowieży w październiku 2003 roku podczas Festiwalu Przyrody „Żubrowisko”).

   W styczniu 1980 roku Towarzystwo Przyjaciół Białowieży zorganizowało wieczornicę poświęconą pamięci Włodzimierza Puchalskiego, podczas której pokazywano niektóre filmy tego twórcy. (Oprac. Piotr Bajko)

Galeria