Mapa kolejek udostępnionych do użytku turystycznego - 2009r.

HASŁA POWIĄZANE

Kolej do Białowieży

Kolejki wąskotorowe w dawnej ilustracji

Powstanie:

Wojska niemieckie wkroczyły bo Białowieży 17 sierpnia 1915 r. Wojskiem dowodził Georg Escherisch , którego sztab mieścił się na plebanii prawosławnej następnie w Dworze Myśliwskim w Parku Pałacowym. Escherisch stał się jednocześnie zarządzającym Puszczą Białoweską z ramienia władz niemieckich.

Zarządzono budowę obozów koncentracyjnych (jenieckich) na Stoczku,  Grudkach i w Czerlonce oraz na terenie Hajnówki. W obozach przetrzymywano jeńców wojennych- rosyjskich i francuskich żołnierzy.

Na terenie Puszczy Białowieskiej wybudowano sieć tartaków , smolarnie , fabrykę chemiczną- największą w ówczesnej Europie. Dla usprawniania transportu surowca, wiosną 1916 roku przystąpiono do budowy sieci kolejek wąskotorowych na terenie Puszczy. Do prac fizycznych przy budowie wykorzystano jeńców wojennych oraz okolicznych mieszkańców.

Powstała sieć torowisk stałych o dł. 130 km uzupełniana systemem torów przenośnych o dł. ok. 200 km.

Okres II Rzeczpospolitej:

W okresie dwudziestolecia międzywojennego kontynuowano dalszy rozwój przemysłu drzewnego i kolejek leśnych. Do 1939 r. kolejki miały długość torów 360 km w tym ok 200 km to torowiska stałe. Była to najdłuższa sieć w Polsce. Główna baza kolejek mieściła sie w Hajnówce ,gdzie wybudowano biuro , zaplecze techniczne i osiedle pracowników kolejki. Parowozownie powstały na Grudkach i Stoczku. Z Puszczy wywożono kolejką do 1 mln m³ drewna rocznie.

Parowóz TX ,1937 r

II wojna światowa:

W okresie tym kolejki nadal służyły do wywozu drewna , również do transportu myśliwych i upolowanej zwierzyny. Okupant wykorzystywał je też do walki z partyzantami, obudowano parowóz i wagony blachami. W pierwszym wagonie umieszczano mieszkańców Puszczy, używając ich jako żywą tarczę zabezpieczającą przed minami podkładanymi pod tory.

Lata 1944-1991

Po polskiej stronie Puszczy Białowieskiej pozostało 180 km torów. Przystąpiono do odbudowy zniszczonych torowisk. Z powodu zniszczonej linii kolejowej Hajnówka-Białowieża przez pewien okres kolejki służyły do transportu miejscowej ludności.

Kolejka wówczas była jedynym środkiem transportu drewna dla miejscowego przemysłu. W latach 60-tych wywieziono ok. 200 000 m³ drewna rocznie. Od 1974 roku zaprzestano używania parowozów, zastąpiono je niemieckimi lokomotywami spalinowymi. W następnych latach zmalał transport drewna kolejką wąskotorową, przyczynił się do tego wzrost transportu samochodowego.

Od 1991 roku zaprzestano wywózki drewna kolejką.

Pociąg kolejki dojeżdżający do przystanku Topiło (2009r.)

Kolejka turystyczna:

W 1991 r. w 75 rocznicę budowy kolejek uruchomiono trasę Hajnówka-Topiło dla ruchu turystycznego. Tor przebiega też obok Rezerwatu Głęboki Kąt oraz przez nad rozlewiskiem rzeki Leśnej Prawej (kwadrat 485 , 486) Na szlaku tym w roku 1996 utworzono ścieżkę edukacyjną. Zlokalizowano na niej 8 przystanków, na każdym z nich można zapoznać się z walorami przyrodniczymi najbliższego otoczenia. Rośnie przy niej też kilka dębów – pomników przyrody (np. tzw. "Dąb przy kolejce"), a nieco głębiej w lesie słynny "Car-Dąb". W Topile wytyczono miejsce ogniskowe oraz ścieżkę edukacyjną "Puszczańskie drzewa".

W roku 2001 uruchomiono kolejny odcinek kolejki do odcinka północnego Tryby Postołowskiej.

Na terenie bazy kolejki w Hajnówce ustawiono kopię stacji z lat 30-tych oraz mini skansen zawierający parowóz i wagony. Skansen taki znajduje się również na stacji końcowej w Topile.

Obecnie wykorzystuje się około 17 km kolejek. Stanowią one jedną z najciekawszych atrakcji regionu - oryginalną formę poznania przyrody. Kolejka jeździ przez cały rok , przewożąc grupy zorganizowane. (oprac. i zdjęcia: Krzysztof Parzych)

Galeria