Prof. dr hab. Janusz Bogdan Falińskie – prezes Towarzystwa Przyjaciół Białowieży.

 Towarzystwo Przyjaciół Białowieży powstało w 1965 roku z inicjatywy doc. dra Janusza Bogdana Falińskiego – kierownika Białowieskiej Stacji Geobotanicznej Uniwersytetu Warszawskiego oraz pracowników miejscowych placówek naukowych, Parku Narodowego i Szkoły Podstawowej. Stowarzyszenie to zapisało piękną kartę w dziejach miejscowości. W ciągu blisko dwudziestu lat istnienia zorganizowało wiele pożytecznych i atrakcyjnych imprez, które z jednej strony popularyzowały w kraju turystyczne i folklorystyczne atrakcje białowieskiego regionu, a z drugiej przybliżały miejscowemu społeczeństwu ogólnopolskie wartości kulturowe.

Zebranie organizacyjne Towarzystwa Przyjaciół Białowieży odbyło się w lutym 1965 roku. Określono na nim główne cele i kierunki działalności. Wybrano też zarząd Towarzystwa. Prezesem został doc. dr Janusz B. Faliński, sekretarzem zaś dr inż. Czesław Okołów z Białowieskiego Parku Narodowego. Statut TPB zatwierdził Sąd Okręgowy w Białymstoku 19 sierpnia 1965 roku. Zmiany do statutu były wprowadzane w 1967 i 1977 roku.

Główne zadanie, jakie Towarzystwo postawiło przed sobą, to: 1) poszerzanie i pogłębianie wiedzy o rejonie Puszczy Białowieskiej, jej przyrodzie, historii i osiągnięciach, 2) kulturalna i społeczna aktywizacja środowiska, 3) koordynacja turystycznych, kulturalnych i dydaktycznych przedsięwzięć, 4) opieka nad przyrodniczymi i historycznymi pomnikami, 5) działalność wydawnicza.

Dla zapewnienia pomyślnej realizacji wyznaczonych celów Towarzystwo nawiązało współpracę z licznymi organizacjami i instytucjami o pokrewnych zadaniach. Informacje o bieżącej działalności TPB zamieszczano we własnej gablocie, ustawionej w centrum Białowieży.

Pierwszą imprezą, zorganizowaną przez Towarzystwo, było spotkanie 15 maja 1965 roku z twórcą filmowym Włodzimierzem Puchalskim. Reżyser przywiózł ze sobą kilka swoich najnowszych filmów, które obejrzało wówczas ponad 500 osób.

We wrześniu 1965 roku odbył się w Białowieży pierwszy plener malarski. Towarzystwo od razu nawiązało współpracę z organizatorami tego artystycznego wydarzenia. Plenery były urządzane rokrocznie, do początku lat dziewięćdziesiątych.

W 1968 roku z inicjatywy Towarzystwa ustawiono na Krzyżach granitowy głaz na postumencie wyznaczający geometryczny środek Puszczy Białowieskiej. Pięć lat później członkowie TPB ogrodzili głaz płotkiem.

W 1968 roku Towarzystwo doprowadziło do uruchomienia pierwszego w Białowieży kiosku z pamiątkami, funkcjonował on jednak nieregularnie i wkrótce został zamknięty. Działacze nie złożyli rąk i w rezultacie ich starań, w sierpniu 1974 roku uruchomiono kiosk „Cepelii” w Parku Pałacowym, który przetrwał do 1982 roku.

Rok 1968 zapisał się także cennymi inicjatywami wydawniczymi TPB. Ukazało się pierwsze wydanie mapy turystycznej Puszczy Białowieskiej, opracowanej w Białowieskiej Stacji Geobotanicznej UW przez doc. dr. Janusza B. Falińskiego. Współautorem tekstu był nauczyciel Juliusz Ojrzanowski z Hajnówki. Mapę wydało PPWK w nakładzie 20 tys. egzemplarzy. Rozszedł się on w błyskawicznym tempie i trzeba było przygotowywać następne wydania, które ukazywały się w latach 1971, 1973 i 1980.

W 1968 roku z inicjatywy TPB wydano także pracę zbiorową pt. „Park Narodowy w Puszczy Białowieskiej” pod redakcją J. B. Falińskiego. W jej opracowywaniu uczestniczył zespół 23 autorów, w tym 11 z Białowieży.

Kontynuacją planu wydawniczego Towarzystwa była seria książeczek pod wspólnym tytułem „Wszystko o Białowieży”, zredagowana przez Janusza B. Falińskiego. Pierwszy tomik ukazał się w lipcu 1970 roku, pozostałe zaś w grudniu tego samego roku.

W 1971 roku, z okazji 50-lecia Białowieskiego Parku Narodowego, TPB wspólnie z dyrekcją BPN, Białostockim Towarzystwem Kultury, Zarządem Głównym LOP, redakcjami miesięcznika „Kontrasty” oraz tygodników „Szpilki” i „Karuzela”, zorganizowało ogólnopolski konkurs na rysunek satyryczny pt. „Przyroda i ja – człowiek, korona wszelkiego stworzenia”. Na konkurs nadesłano ponad 500 prac, które w październiku zostały pokazane na wystawie.

Dla upamiętnienia 50-lecia BPN, Towarzystwo zorganizowało także cykl wieczorów wspomnieniowych poświęconych twórcom i uczonym zasłużonym w badaniach nad przyrodą Puszczy Białowieskiej pt. „Ludzie, którzy rozsławili Białowieżę”. Odbyły się spotkania poświęcone Władysławowi Szaferowi, Janowi Jerzemu Karpińskiemu, Józefowi Paczoskiemu i Augustowi Dehnelowi. Poza przedstawieniem sylwetek uczonych, swoje wspomnienia o nich snuli współpracownicy i osoby znające ich osobiście. Urządzano również wystawy publikacji wymienionych uczonych.

W 1986 roku TPB współorganizowało wraz z Gminnym Ośrodkiem Kultury w Białowieży i Muzeum Przyrodniczo-Leśnym BPN ogólnopolski konkurs fotografii przyrodniczej pod nazwą „Białowieskie Konfrontacje”. Na konkurs wpłynęły 853 prace 104 autorów.

Ważną formą działalności Towarzystwa były prelekcje, odczyty i spotkania z interesującymi ludźmi. Zorganizowano ich ponad dwieście. Odbywały się one w dwóch cyklach: „Wszystko o Białowieży” i „Świat wokół nas”. Wykładowcami byli najczęściej naukowcy pracujący w Białowieży (m.in. Janusz Bogdan Faliński, Czesław Okołów, Jerzy L. Olszewski, Zdzisław Pucek, Stanisław Borowski), jak również pracujący poza nią (m.in. Romuald Olaczek, Stanisław Baranowski, Andrzej Bartny, Andrzej Nowak), ponadto różni ciekawi ludzie (m.in. mjr Czesław Jasiakiewicz, Julian Ojrzanowski, Włodzimierz Gacuta). Opowiadali oni o krajach i miejscach, w których przebywali. Oto tematy niektórych prelekcji: „Z polarną ekspedycją na Antarktydę”, „Przez Afrykę i Południową Amerykę”, „Wśród Eskimosów Zatoki Hudsona”, „Ekspedycja na Spitsbergen”, „Syberia dzisiaj”, „U podnóża Kaukazu”, „Dwa lata w Kongo”, „Czarnomorskie wybrzeża Rumunii i Bułgarii”. Każdy z wykładów był uatrakcyjniany pokazem przeźroczy lub prezentowaniem eksponatów przywiezionych z dalekich krajów przez wykładowców.

Prelekcje odbywały się zarówno w Białowieży, jak też w wielu innych miejscowościach powiatu hajnowskiego. Działacze Towarzystwa współpracowali w tym zakresie z Wydziałem Kultury i Oświaty Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Hajnówce oraz Zarządem Powiatowym Towarzystwa Wiedzy Powszechnej.

Towarzystwo prowadziło także ożywioną działalność wystawienniczą, we współpracy z Muzeum Przyrodniczo-Leśnym BPN oraz Oddziałem PTTK w Białowieży.

Pierwsza, zorganizowana w październiku 1965 roku wystawa pt. „Pół wieku Białowieży na pocztówkach”, została niezwykle ciepło przyjęta przez miejscowe społeczeństwo.

Dużo pochwał zebrała także wystawa fotograficzna pt. „Przyroda”, urządzona w marcu 1967 roku w gościnnym Domu Wycieczkowym PTTK. Przygotował ją Janusz Hereźniak z Łodzi.

W lutym 1968 roku przygotowano wystawę mającą na celu popularyzację żubra. Zatytułowano ją: „Żubr w oczach dzieci”. Na wystawę złożyło się około 50 prac plastycznych, których autorami byli uczniowie ze szkól podstawowych w Hajnówce i Narewce. Wystawę poprzedził konkurs w tych szkołach, zorganizowany przez Wydział Oświaty i Kultury PPRN w Hajnówce.

W lipcu 1970 roku, TPB wspólnie z Inspektorem ds. Łowiectwa w Puszczy Białowieskiej oraz Wydziałem Oświaty i Kultury PPRN w Hajnówce, zorganizowało dużą wystawę pt. „Trofea łowieckie w Puszczy Białowieskiej 1945-1970”. Pokazano na niej eksponaty dostarczone przez 57 myśliwych. Były nimi: 97 wieńców jeleni, 78 sztuk parostków rogaczy (samiec sarny) i 11 sztuk oręża dzików.

Dużym powodzeniem cieszyła się też wystawa pt. „Turystyczne, informacyjne i popularnonaukowe wydawnictwa o Puszczy Białowieskiej 1925-1975”, którą pokazywano w muzeum w marcu i kwietniu 1975 roku. Podobną wystawę wydawnictw o Puszczy zorganizowano również w maju 1978 roku.

Towarzystwo organizowało ponadto kiermasze. We wrześniu 1965 roku odbył się kiermasz pod nazwą „Nie święci garnki lepią”, z udziałem artysty ludowego Leona Sołościukiewicza z Kleszczel, który zaprezentował sztukę garncarstwa. Na kiermaszu można było zakupić garnki w całej gamie ich kształtów i wielkości. Drugi kiermasz wyrobów garncarskich Sołościukiewicza odbył się w lipcu 1972 roku. Jego siwaki później były stale sprzedawane w pawilonie z pamiątkami. Miały miejsce także kiermasze, na których popularyzowano innych twórców ludowych oraz ich twórczość. Między innymi w maju 1966 roku zorganizowano kiermasz wyrobów ze słomy.

TPB urządzało od czasu do czasu publiczne pokazy filmów oświatowych i dokumentalnych. Na przykład – w maju 1975 roku odbył się pokaz trzech filmów oświatowych, zrealizowanych w białoruskiej części Puszczy Białowieskiej. W pokazie uczestniczyli pracownicy naukowi z Białorusi. W sierpniu 1976 roku wyświetlano filmy Włodzimierza Puchalskiego dla uczestników obozu-seminarium „Spotkanie z Białostocczyzną”. W początku 1980 roku w siedzibie Białowieskiej Stacji Geobotanicznej UW odbył się pokaz popularnonaukowego filmu „Galapagos – archipelag żywych skamieniałości”. W tym samym roku pokazywane były także niektóre filmy Włodzimierza Puchalskiego, na wieczornicy poświęconej pamięci tego twórcy.

Towarzystwo zorganizowało kilka konkursów lokalnych. W kwietniu 1976 roku odbył się konkurs na najlepszy zbiór przeźroczy o Białowieży. Zwyciężyli w nim: Bazyli Skiepko, Jacek Wysmułek i Jan Raczyński. W grudniu tego samego roku przeprowadzono konkurs pod nazwą „Smak, zapach i barwa puszczańskiego miodu”. Spośród czternastu biorących w nim udział pszczelarzy, degustatorzy za najlepszy uznali miód Lecha Wilczka. Konkurs ten powtórzono w marcu 1980 roku – zwyciężył wówczas miód Jana Paszkiewicza.

TPB czyniło także starania o ściślejszą ochronę Białowieskiego Parku Narodowego. Współpracowało w tym zakresie z jego dyrekcją i radą naukową, Lasami Państwowymi oraz Strażą Ochrony Przyrody. Wspierało koncepcję utworzenia w Białowieży ośrodka dydaktyczno-metodycznego, który usprawniłby interpretację przyrody. Przyczyniło się również do rozwoju lokalnej bazy noclegowej oraz przewodnictwa turystycznego. Członkowie TPB uczestniczyli aktywnie w działaniach na rzecz zwrotu ze Spały pomnika żubra, który został ustawiony w osadzie Zwierzyniec, na pamiątkę polowania carskiego w 1860 roku.

W momencie powstania Towarzystwo skupiało 24 członków indywidualnych i zbiorowych. Kilka lat później ich liczba wzrosła do około 80. W 1972 roku TPB miało 52 członków, w 1976 – 33, a w 1980 – 35. Większość członków pochodziła z Białowieży, byli też członkowie w Hajnówce, Białymstoku, Warszawie, Łodzi i we Wrocławiu. Działalność TPB opierała się głównie na przedstawicielach miejscowej inteligencji. Siedzibą Towarzystwa była gościnna Białowieska Stacja Geobotaniczna UW.

Działalność Towarzystwa Przyjaciół Białowieży przerwało wprowadzenie stanu wojennego 13 grudnia 1981 roku. Po jego zniesieniu działacze Towarzystwa nie odzyskali już dawnej chęci i zapału do pracy. Formalnie TPB przestało istnieć w 1989 roku, choć nie zostało wykreślone z ewidencji stowarzyszeń.

Reaktywacja Towarzystwa nastąpiła w lipcu 2013 roku, kiedy to powołany kurator zorganizował zebranie chętnych do działania mieszkańców Białowieży. Podczas spotkania wybrano nowy zarząd i komisje. Nowe Towarzystwo Przyjaciół Białowieży zostało zarejestrowane w Krajowym Rejestrze Sądowym 20 listopada 2014 roku. Prezesem TPB został Marek Zubrycki. (Oprac. Piotr Bajko)

Galeria